47 शक्तियाँ । 47 Shaktiyan

Source: samyakdarshan.org

समयसार ग्रन्थ की आत्पख्याति टीका के परिशिष्ट में वर्णित 47 शक्तियाँ -

1. आत्मद्रव्यके कारणभूत ऐसे चैतन्यमात्र भावका धारण जिसका लक्षण अर्थात् स्वरूप है ऐसी जीवत्वशक्ति

2. अजड़त्वस्वरूप चितिशक्ति

3. अनाकार उपयोगमयी दृशिशक्ति

4. साकार उपयोगमयी ज्ञानशक्ति

5. अनाकुलता जिसका लक्षण अर्थात् स्वरूप है ऐसी सुखशक्ति

6. स्वरूपकी रचनाकी सामर्थ्यरूप वीर्यशक्ति

7. जिसका प्रताप अखण्डित है अर्थात् किसीसे खण्डित की नहीं जा सकती ऐसे स्वातंत्र्यसे शोभायमानपना जिसका लक्षण है ऐसी प्रभुत्वशक्ति

8. सर्व भावोंमें व्यापक ऐसे एक भावरूप विभुत्वशक्ति

9. समस्त विश्वके सामान्य भावको देखनेरूपसे परिणमित ऐसे आत्मदर्शनमयी सर्वदर्शित्वशक्ति

10. समस्त विश्वके विशेष भावोंको जाननेरूपसे परिणमित ऐसे आत्मज्ञानमयी सर्वज्ञत्वशक्ति

11. अमूर्तिक आत्मप्रदेशोंमें प्रकाशमान लोकालोकके आकारोंसे मेचक (अर्थात् अनेक-आकाररूप) ऐसा उपयोग जिसका लक्षण है ऐसी स्वच्छत्वशक्ति

12. स्वयं प्रकाशमान विशद (स्पष्ट) ऐसी स्वसंवेदनमयी प्रकाशशक्ति

13. क्षेत्र और कालसे अमर्यादित ऐसी चिद्विलासस्वरूप (चैतन्यके विलासस्वरूप) असंकुचितविकासत्वशक्ति

14. जो अन्यसे नहीं किया जाता और अन्यको नहीं करता ऐसे एक द्रव्यस्वरूप अकार्यकारणत्वशक्ति

15. पर और स्व जिनके निमित्त हैं ऐसे ज्ञेयाकारों तथा ज्ञानाकारोंको ग्रहण करनेके और ग्रहण करानेके स्वभावरूप परिणम्यपरिणामकत्व शक्ति

16. जो कमबढ़ नहीं होता ऐसे स्वरूपमें नियतत्वरूप (निश्चित्तया यथावत् रहनेरूप) त्यागोपादानशून्यत्वशक्ति

17. षट्स्थानपतित वृद्धिहानिरूपसे परिणमित, स्वरूप-प्रतिष्ठत्वके कारणरूप (वस्तुके स्वरूपमें रहनेके कारणरूप) ऐसा जो विशिष्ट (खास) गुण है उस-स्वरूप अगुरुलघुत्व शक्ति

18. क्रमप्रवृत्तिरूप और अक्रमप्रवृत्तिरूप वर्त्तन जिसका लक्षण है ऐसी उत्पादव्ययध्रुवशक्ति

19. द्रव्यके स्वभावभूत ध्रौव्य-व्यय-उत्पादसे आलिंगित (स्पर्शित), सदृश और विसदृश जिसका रूप है ऐसे एक अस्तित्वमात्रमयी परिणामशक्ति

20. कर्मबन्धके अभावसे व्यक्त किये गये, सहज, स्पर्शादि-शून्य ऐसे आत्मप्रदेशस्वरूप अमूर्तत्त्वशक्ति

21. समस्त, कर्मों के द्वारा किये गये, ज्ञातृत्वमात्रसे भिन्न जो परिणाम उन परिणामोंके करणके उपरमस्वरूप (निवृत्तिरूप, अभावरूप) अकर्तृत्वशक्ति

22. समस्त, कर्मोंसे किये गये, ज्ञातृत्वमात्रसे भिन्न परिणामोंके अनुभवके (भोक्तृत्वके) उपरमस्वरूप अभोक्तृत्वशक्ति

23. समस्त कर्मोंके उपरमसे प्रवृत्त आत्मप्रदेशोंकी निष्पन्दतास्वरूप (अकम्पतास्वरूप) निष्क्रियत्वशक्ति

24. जो अनादि संसारसे लेकर संकोचविस्तारसे लक्षित है और जो चरम शरीरके परिमाणसे कुछ न्यून परिमाणसे अवस्थित होता है ऐसा लोकाकाशके माप जितना मापवाला आत्म-अवयवत्व जिसका लक्षण है ऐसी नियतप्रदेशत्वशक्ति

25. सर्व शरीरोंमें एकस्वरूपात्मक ऐसी स्वधर्मव्यापकत्वशक्ति

26. स्व-परके समान, असमान और समानासमान ऐसे तीन प्रकारके भावोंके धारणस्वरूप साधारण-असाधारण-साधारणासाधारणधर्मत्वशक्ति

27. विलक्षण अनन्त स्वभावोंसे भावित ऐसा एक भाव जिसका लक्षण है ऐसी अनन्तधर्मत्वशक्ति

28. तद्रूपमयता और अतद्रूपमयता जिसका लक्षण है ऐसी विरुद्धधर्मत्वशक्ति

29. तद्रूप भवनरूप ऐसी तत्त्वशक्ति

30. अतद्रूप भवनरूप ऐसी अतत्त्वशक्ति

31. अनेक पर्यायोंमें व्यापक ऐसी एकद्रव्यमयतारूप एकत्वशक्ति

32. एक द्रव्यसे व्याप्य जो अनेक पर्याये उस-मयपनेरूप अनेकत्वशक्ति

33. विद्यमान-अवस्थायुक्ततारूप भावशक्ति

34. शून्य (अविद्यमान) अवस्थायुक्ततारूप अभावशक्ति

35. भवते हुए (प्रवर्त्तमान) पर्यायके व्ययरूप भावाभावशक्ति

36. नहीं भवते हुए (अप्रवर्त्तमान) पर्यायके उदयरूप अभावभावशक्ति

37. भवते हुए (प्रवर्तमान) पर्यायके भवनरूप भावभावशक्ति

38. नहीं भवते हुये (अप्रवर्तमान) पर्यायके अभवनरूप अभावाभाव शक्ति

39. (कर्त्ता, कर्म आदि) कारकोंके अनुसार जो क्रिया उससे रहित भवनमात्रमयी (होनेमात्रमयी)
भाव-शक्ति

40. कारकोंके अनुसार परिणमित होनेरूप भावमयी क्रियाशक्ति

41. प्राप्त किया जाता जो सिद्धरूप भाव उसमयी कर्मशक्ति

42. होनेपनरूप और सिद्धरूप भावके भावकत्वमयी कर्तृशक्ति

43. भवते हुये (प्रवर्तमान) भावके भवनके (होनेके) साधकतमपने-मयी (उत्कृष्ट साधकत्वमयी, उग्र
साधनत्वमयी) करणशक्ति

44. अपने द्वारा दिया जाता जो भाव उसके उपेयत्वमय (उसे प्राप्त करनेके योग्यपनामय, उसे
लेनेके पात्रपनामय) सम्प्रदानशक्ति

45. उत्पादव्ययसे आलिंगित भावका अपाय (हानि, नाश) होनेसे हानिको प्राप्त न होनेवाले ध्रुवत्वमयी अपादानशक्ति

46. भाव्यमान (अर्थात् भावनेमें आते हुये) भावके आधारत्वमयी अधिकरणशक्ति

47. स्वभावमात्र स्व-स्वामित्वमयी सम्बन्धशक्ति (अपना भाव अपना स्व है और स्वयं उसका स्वामी है - ऐसे सम्बन्धमयी सम्बन्ध-शक्ति)।

8 Likes